Chuyển đổi số giáo dục không chỉ là trang bị công nghệ, mà cốt lõi là phát triển năng lực số cho người học – nền tảng hình thành công dân số có trách nhiệm, bản lĩnh và sáng tạo.
Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, giáo dục phổ thông Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải nâng cao năng lực số cho học sinh, đặc biệt ở bậc Trung học phổ thông (THPT). Nhiều nghiên cứu và thực tiễn triển khai cho thấy, năng lực số không còn là kỹ năng bổ trợ, mà đã trở thành năng lực cốt lõi quyết định khả năng học tập, hội nhập và thích ứng của thế hệ trẻ trong xã hội số.
Năng lực số – nền tảng của công dân thời đại số
Theo các nghiên cứu được đăng tải trên Báo Giáo dục & Thời đại, năng lực số được hiểu là khả năng sử dụng công nghệ số một cách tự tin, an toàn, có trách nhiệm và hiệu quả trong học tập, lao động và tham gia đời sống xã hội. Đây cũng là quan điểm thống nhất với các khung năng lực số quốc tế như DigComp (EU) và được Việt Nam nội địa hóa trong các văn bản chỉ đạo của ngành giáo dục.
Tạp chí Khoa học Giáo dục Việt Nam chỉ ra rằng, năng lực số của học sinh không chỉ dừng lại ở kỹ năng sử dụng thiết bị hay phần mềm, mà bao gồm một hệ thống năng lực thành phần như: khai thác và xử lý thông tin, giao tiếp và hợp tác trong môi trường số, sáng tạo nội dung số, bảo đảm an toàn – đạo đức số và giải quyết vấn đề bằng công nghệ.
Đối với học sinh THPT – lứa tuổi chuẩn bị bước vào giáo dục đại học và thị trường lao động – năng lực số chính là “hành trang mềm” quyết định khả năng thích ứng trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.
Chuyển đổi số giáo dục: từ yêu cầu chính sách đến thực tiễn nhà trường
Thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định rõ định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, trong đó năng lực số được tích hợp xuyên suốt thông qua môn Tin học và các môn học, hoạt động giáo dục khác.
Theo nhiều bài viết phân tích trên Báo Giáo dục & Thời đại, việc triển khai chuyển đổi số giáo dục trong thời gian qua đã tạo chuyển biến rõ nét: hệ thống học liệu số ngày càng phong phú, hình thức dạy học linh hoạt hơn, học sinh được tiếp cận các công cụ học tập hiện đại. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy một thực tế đáng lưu ý: học sinh tiếp cận công nghệ sớm nhưng chưa đồng đều về năng lực sử dụng hiệu quả, an toàn và có trách nhiệm.
Nhiều nghiên cứu đăng trên Tạp chí Khoa học Giáo dục Việt Nam cảnh báo rằng, nếu thiếu định hướng giáo dục năng lực số bài bản, học sinh dễ rơi vào tình trạng lệ thuộc công nghệ, thiếu kỹ năng đánh giá thông tin, đối mặt với các rủi ro về an toàn dữ liệu và đạo đức số.
Khung năng lực số – định hướng phát triển bền vững cho học sinh THPT
Từ thực tiễn đó, ngành giáo dục đã từng bước triển khai Khung năng lực số cho học sinh phổ thông, xác định 6 miền năng lực với 24 năng lực thành phần, bao gồm:
- Khai thác dữ liệu và thông tin
- Giao tiếp và hợp tác số
- Sáng tạo nội dung số
- An toàn kỹ thuật số
- Giải quyết vấn đề
- Ứng dụng trí tuệ nhân tạo
Khung năng lực số không làm thay đổi cấu trúc Chương trình GDPT 2018, mà đóng vai trò là “bộ tham chiếu” giúp các cơ sở giáo dục tích hợp phát triển năng lực số vào dạy học môn Tin học, các môn học khác và hoạt động giáo dục trải nghiệm.
Theo đánh giá của các chuyên gia giáo dục trên Báo Giáo dục & Thời đại, việc triển khai khung năng lực số một cách linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng nhà trường sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách số, đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục chất lượng cho mọi học sinh.
Nâng cao năng lực số: nhiệm vụ chung của toàn hệ thống
Các nghiên cứu giáo dục đều thống nhất rằng, nâng cao năng lực số cho học sinh THPT không thể là nhiệm vụ riêng của môn Tin học. Đây là quá trình đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của:
- Nhà trường, trong việc xây dựng kế hoạch giáo dục tích hợp năng lực số;
- Giáo viên, với vai trò tổ chức, dẫn dắt và định hướng học sinh sử dụng công nghệ hiệu quả;
- Gia đình và xã hội, đồng hành trong việc hình thành ý thức công dân số cho học sinh.
Việc tổ chức các lớp học tăng cường, câu lạc bộ công nghệ, STEM, trí tuệ nhân tạo, cùng với đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá sản phẩm số, được xem là những giải pháp thiết thực và khả thi.
Trong kỷ nguyên số, năng lực số đã trở thành năng lực thiết yếu của người học, đặc biệt với học sinh THPT – lực lượng công dân trẻ của xã hội tương lai. Chuyển đổi số giáo dục chỉ thực sự thành công khi trọng tâm được đặt vào việc phát triển năng lực số cho học sinh một cách toàn diện, có định hướng và bền vững.
Việc nâng cao năng lực số cho học sinh THPT, vì vậy, không chỉ là yêu cầu của đổi mới giáo dục, mà còn là chiến lược đầu tư cho tương lai nguồn nhân lực quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.